Schuttersfeest

Vervaardiger:

Meester van Frankfurt (peintre)

Periode:

n/a

Datering:

(1493)

Instelling:

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen

Type:

schilderij, painting en peinture

Subtype:

schilderij

Materiaal:

hout

Onderwerp:

Genrestukken

Dimensies:

176 × 141 cm

Inventarisnummer:

529

Beschrijving:

Dit merkwaardige schilderij was oorspronkelijk eigendom van het Gilde van de Oude Handboog, een van de zes Antwerpse gewapende gilden waarvan de leden, meestal gegoede burgers, wapens mochten dragen. Schuttersgilden stonden in voor de ordehandhaving, vertegenwoordigden de stad bij openbare aangelegenheden en organiseerden wedstrijden en feesten. Dat laatste zien we op het schilderij: er wordt gretig gedanst en gevierd. De vier boogschuttersgilden zijn aanwezig: de Oude en Jonge Voetboog, die met een kruisboog schoten, en de Oude en Jonge Handboog. De Schermers (zwaard) en Kolveniers (musket) zijn niet afgebeeld. De symbolen op de burchten op de achtergrond verwijzen naar prestigieuze gildehuizen in de Antwerpse binnenstad. Het wapenschild op de linkerburcht staat voor het Pand van Spangien (Grote Markt 7, Oude Voetboog, 1443-1794), de maan voor De Half Maene (Gildekamersstraat 6, Jonge Voetboog, 1461-1499) en de valk voor het huis Valckenborch (Gildekamersstraat 3, Oude Handboog, 1456-1794). De oudste vergaderplaats van de Jonge Handboog is niet gedocumenteerd, maar de zwaan op de meest rechtse burcht verwijst waarschijnlijk naar De Swaen (Gildekamersstraat 7). De twee kastelen links dragen een vlag met het kruis van Sint-Joris, patroonheilige van de voetboogschutters. Op de vlaggen rechts prijkt het kruis van Sint-Sebastiaan, beschermer van de handboogschutters. De Oude Handboog speelt de hoofdrol. In hun burcht, de tweede van rechts, hangt een opvallend feestelijke stemming. De tronende man in het midden draagt op zijn mouw het insigne van het gilde en boven zijn troon hangt een sebastiaanskruis. Alle andere schutters binnen het besloten hof dragen ook insignes van de Oude Handboog. De buitenstaanders, behalve de man met de kannen aan de poort, behoren tot de andere gildes. Links proberen leden van de Oude Voetboog binnen te dringen. Twee andere Voetboogschutters zijn in de gracht rond het slot van de Oude Handboog beland. Rechts onder proberen leden van de Jonge Handboog door het hek te kruipen. Voor de troon dansen twee narren op de muziek van de zwarte man met trom en fluit. Ze nemen deel aan een moresca, een dansritueel waarop in heel West-Europa variaties voorkwamen. Twee narren dansten extatisch tot de vrouw in de rode jurk aan de winnaar een appel schonk. De moresca dankt zijn naam aan de Reconquista, de Spaanse verdrijving van de ‘Moren’ uit het Iberische schiereiland. Vaak vermomde een van de witte deelnemers zich als zwarte man. Het is onmogelijk te achterhalen of dat op dit schuttersfeest het geval was. De schilder baseerde de figuur namelijk niet op een model, maar nam ze over uit een bestaande prent. Het werk werd in 1493 aan het gilde geschonken door Peter de Gramme, voormalig Antwerps schepen. Vermoedelijk verbeeldt het een gebeurtenis uit dat jaar. Door de vele symbolische elementen zijn meerdere interpretaties mogelijk. Zo doet de uitgebeelde rivaliteit tussen de gildes vermoeden dat het gaat om een schutterswedstrijd die de Oude Handboog won. Er zijn ook mogelijke verwijzingen naar het huwelijk, zoals de vrouw met de bloem (voorin) en de vogel in de kooi (boven de troon). De moresca werd vaak gedanst op trouwfeesten. De Meester van Frankfurt – genoemd naar de Duitse stad omdat daar werk van hem hangt – woonde en werkte in Antwerpen. We kunnen hem vooralsnog niet met zekerheid identificeren, maar weten hoe hij eruitzag. Het KMSKA bezit namelijk een dubbelportret van de schilder en zijn vrouw. De man in de bruine mantel die vooraan rechts in het Schuttersfeest met een vrouw in het wit in het gras ligt, lijkt stellig op de man van het dubbelportret. De vrouw in het wit is niet zijn echtgenote. Een inventaris uit 1616 vermeldt dat dit paneel bewaard werd op het schietterrein van de Oude Handboog en dat daar een grote metalen sleutel lag, waarschijnlijk het exemplaar op de rug van de troon. In 1710 bevonden de sleutel en het schilderij zich in de gildekamer van de Oude Voetboog, vanwaar het paneel in de KMSKA-collectie terechtkwam. Hierdoor werd lang verondersteld dat de Oude Voetboog de oorspronkelijke bestemmeling was. Waarom het werk werd overgedragen van het ene schuttersgilde naar het andere, is onduidelijk. Opvallend is in elk geval dat de Oude Voetboog een schilderij tentoonstelde waarop een ander schuttersgilde zegevierde. Waarschijnlijk waren de kruisboogschutters begin 18de eeuw niet meer op de hoogte van de oorspronkelijke betekenis van het 15de-eeuwse werk.

Iconclass:

11S12 hemel voorgesteld als paradijselijk landschap