Zoals de ouden zongen, piepen de jongen

Vervaardiger:

Jacob Jordaens I (peintre)

Periode:

n/a

Datering:

1638

Instelling:

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen

Type:

schilderij, painting en peinture

Subtype:

schilderij

Materiaal:

doek[drager]

Onderwerp:

Genrestukken

Dimensies:

118,4 × 188,5 cm

Inventarisnummer:

677

Beschrijving:

In dit huisconcert zingen de grootouders met een boek en een vel papier in de hand een lied. Door hun bril lezen ze aandachtig hun tekst. Ze worden begeleid door een doedelzakspeler. In het midden geniet een dame – wellicht de vrouw van de muzikant – van de mooie muziek. Ook de kleintjes doen hun best. De baby op moeders schoot blaast op het fluitje van zijn rammelaar en grote broer bespeelt een blokfluit. Op de voorgrond spitst hun hond de oren. Het samenspel leidt de aandacht van het dier even af van de lekkernijen die op tafel staan uitgestald. Die hoek van het schilderij maakt overigens duidelijk dat Jordaens behalve een vaardige figurenschilder ook een uitmuntende schilder van stillevens was. Bovenaan in de cartouche lezen we een spreekwoord dat Jorda ens wellicht ontleende aan het embleemboek Spiegel van den Ouden ende Nieuwe Tijdt van Jacob Cats (1632): ‘Zoals de ouden zongen, piepen de jongen’. Ofwel: ‘De jongeren volgen het voorbeeld van de ouderen’. In zijn boek schrijft Cats alleszins hoe in het dierenrijk jonge vogels – net als kinderen – volwassen dieren imiteren. Met zijn liefde voor het uitbeelden van spreekwoorden sluit Jordaens aan bij de traditie van Pieter Bruegel de Oude. De oude man aan de linkerkant wordt doorgaans geïdentificeerd met Jordaens’ leermeester en schoonvader, de schilder Adam van Noort. Van de vrouw in het midden zegt men dat ze Van Noorts dochter Catharina voorstelt. Voor de doedelzakspeler zou Jordaens zelf model hebben gestaan, hoewel deze figuur er anders uitziet dan de zelfportretten die we van de kunstenaar kennen. Misschien stoelt de identificatie eerder op romantische verzinsels dan op historische waarheid. Technisch onderzoek bracht aan het licht dat de kunstenaar het doek aan de rechterkant ongeveer 20 centimeter heeft vergroot. Dat ging gepaard met een compositiewijziging. Opnames in röntgen en infrarood licht tonen aan dat de grootmoeder en de moeder aanvankelijk dichter bij elkaar waren geplaatst. De grootmoeder was al vrij goed uitgewerkt toen Jordaens besliste om de compositie te wijzigen. Enkel in de cartouche met de spreuk is zichtbaar hoe hij de letters een beetje meer naar rechts en in de hoogte heeft verschoven. De verflaag van het toegevoegde stuk ziet er ook anders uit. Ze is net iets roder van kleur en lijkt wat ruwer van aard. Mogelijk was Jordaens niet helemaal tevreden met zijn eerste idee. Of vroeg een opdrachtgever gewoon een groter schilderij? Een voortekening van de doedelzakspeler bevond zich vroeger in de collectie van professor I.Q. van Regteren Altena in Amsterdam. Het schilderij in het KMSKA betekende voor Jordaens het begin van een reeks variaties op dit thema. De jaren nadien schilderde de kunstenaar soortgelijke, veelal grotere doeken die worden bewaard nabij Berlijn (Schloss Grünewald, inv.nr. GK 1 3489; 5 figuren), in Valenciennes (Musée des Beaux-Arts, inv.nr. P.Y.36; 6 figuren), in Dresden (Gemäldegalerie Alte Meister, inv.nr. 1014; 6 figuren), in Ottawa (National Gallery of Canada, inv.nr. 15790; 7 figuren), in Liechtenstein (Prinselijke verzamelingen, inv.nr. GE 2504; 8 figuren) en in privéverzamelingen.

Iconclass:

25D13 mineralen en metalen