Arthub Flanders

Orsini Polyptiek

Vervaardiger:
Simone Martini (peintre)
Periode:
n/a
Datering:
(1320-1330)
Instelling:
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Type:
schilderij, painting en peinture
Subtype:
drieluik[zijluik]
Materiaal:
hout
Onderwerp:
Religieuze voorstellingen
Dimensies:
n/a
Inventarisnummer:
257-260
Beschrijving:
Het KMSKA bezit vier paneeltjes van de Orsini Polyptiek. De eerste twee stellen samen de annunciatie voor. De engel Gabriël (inv.nr. 257) meldt aan de tronende en verbaasde Maria (inv.nr. 258) dat ze zwanger zal worden. De andere twee scènes komen uit het passieverhaal: De kruisiging (inv.nr. 259) en De kruisafneming (inv.nr. 260). Het eerste paneel toont Christus aan het kruis geflankeerd door twee engelen. Links voorin treuren zijn naasten, rechts staat een meute Romeinse soldaten met vlaggen. Achterin doorboort Longinus – volgens de overlevering een blinde soldaat – Christus’ zij met een lans. Het bloed uit de wonde geneest hem. In het volgende tafereel wordt Christus’ dode lichaam van het kruis gehaald. Opnieuw reageren zijn naasten emotioneel. Christus’ bloed vloeit naar de schedel van Adam onderaan. Volgens de traditie was die begraven op de plaats waar Christus de mensheid verloste van Adams erfzonde. De annunciatie en de passie houden verband met elkaar omdat ze beide handelen over de menswording van Christus. Naast de schedel op De kruisafneming knielt een opvallend kleinere, biddende man in een bisschoppelijk gewaad. Dit is de opdrachtgever van de polyptiek, hoogstwaarschijnlijk Napoleone Orsini, een telg uit een invloedrijk adellijk geslacht. Hij studeerde en werkte in verschillende Europese steden en verbleef als kardinaal aan het pauselijk hof in Avignon. Volgens de overlevering bezat Orsini een nagel van Christus’ kruis, die hij naliet aan de kerk Santa Maria degli Angeli in Firenze. Dit verklaart mogelijk de prominente positie van de nagels in De kruisafneming én de plaats van de opdrachtgever. Normaal werd een biddende patroon afgebeeld bij De kruisiging. Orsini werd waarschijnlijk beïnvloed door de ideeën van de diepgelovige franciscaan Ubertino van Casale, die bij hem in dienst was. Volgens Ubertino hadden de passiewerktuigen, zoals de lans van Longinus en de nagels van het kruis, spirituele kracht. Oorspronkelijk ging het hier om twee paneeltjes die aan beide kanten beschilderd waren: Gabriël achteraan op De kruisiging, en Maria achteraan op De kruisafneming. Ze werden doormidden gezaagd om ze aan een muur te presenteren. We kennen nóg twee paneeltjes die tot de polyptiek behoorden. In Parijs bevindt zich een voorstelling van De kruisdraging, met op de achterzijde het wapenschild van de familie Orsini. In Berlijn wordt De graflegging bewaard, die ooit waarschijnlijk ook aan de achterkant met een wapen beschilderd was. De twee schilderijtjes dienden als vleugels voor de twee Antwerpse panelen. In open toestand toonde de polyptiek vier opeenvolgende episodes uit de passie: de kruisdraging, de lanssteek, de kruisafneming en de graflegging. Op de achterkant stond centraal De annunciatie, geflankeerd door de wapens van de Orsini’s. Het geheel kon worden gesloten en omgedraaid: dan zag je een tweeluik met De annunciatie. Het kleine formaat en de tweezijdige beschildering suggereren dat de Orsini Polyptiek diende voor privédevotie. Er bestaan nog andere voorbeelden van dit type vouwbare werkjes, maar ze waren eerder zeldzaam. . Schilder Simone Martini, een pionier van de Italiaanse renaissance, was afkomstig uit Siena en verbleef lange tijd in Avignon. Hij signeerde het werk onderaan op de lijst. Op de Antwerpse paneeltjes staat ‘PINXIT’ en ‘SYMONE’. Op De kruisdraging in Parijs stond oorspronkelijk ‘HOC OPUS’. Samen betekent dat: ‘Simone [Martini] heeft dit werk geschilderd’. Waarschijnlijk stond er bij De graflegging een datum op de lijst, maar die is verdwenen. Door dit ontbrekende puzzelstuk is er onenigheid over de ontstaansdatum. Volgens sommigen werd dit werk geschilderd tijdens het verblijf van Martini en Orsini aan het pauselijk hof in Avignon: tussen 1335 (aankomst van Martini) en 1342 (dood van Orsini). Volgens Petrarca schilderde Martini toen ook een portret van Orsini. Volgens anderen sluit de stijl duidelijk aan bij Martini’s werk uit de jaren 1320-1330. De Orsini Polyptiek bevond zich al vroeg in Frankrijk, waar het werk grote invloed uitoefende op laatmiddeleeuwse boekverluchters, zoals de gebroeders Van Limburg. Zij verwerkten motieven uit de Orsini Polyptiek in hun Kruisdraging en Kruisafneming in Les Très Riches Heures du Duc de Berry.
Iconclass:
n/a
Voor ontwikkelaars

De gegevens in de links hieronder vermeld bevatten, behoudens de in de volgende paragraaf omschreven uitzonderingen, geen indicatie van originaliteit en behoren daarom tot het publieke domein. Deze gegeven mogen vrij worden gebruikt. Om dit expliciet duidelijk te maken, zijn de gegevens gepubliceerd onder de Creative Commons Zero (CC0) licentie.

Sommige onderdelen van de gegevens in de links hieronder vermeld bevatten een element van originaliteit en zijn daarom gepubliceerd onder de Creative Commons BY-NC licentie. Onder de voorwaarden van deze licentie moet je attributie geven wanneer je deze onderdelen gebruikt. Commercieel hergebruik van deze onderdelen is niet toegestaan. Deze licentie is van toepassing op de velden opgelijst in de Open Data sectie.

Permalink
https://arthub.vlaamsekunstcollectie.be/nl/catalog/kmska:wctzv2
Work PURL
http://kmska.be/collection/work/id/wctzv2
Data PURL
http://kmska.be/collection/work/data/wctzv2
JSON
https://arthub.vlaamsekunstcollectie.be/nl/catalog/kmska:wctzv2.json
LIDO XML
https://arthub.vlaamsekunstcollectie.be/nl/catalog/kmska:wctzv2.xml