Laatste communie van de heilige Franciscus van Assisi

Vervaardiger:

Peter Paul Rubens (peintre)
atelier de Peter Paul Rubens

Periode:

n/a

Datering:

(1619)

Instelling:

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen

Type:

schilderij, painting en peinture

Subtype:

schilderij

Materiaal:

hout

Onderwerp:

Religieuze voorstellingen

Dimensies:

422,6 × 226,5 cm

Inventarisnummer:

305

Beschrijving:

Toen de heilige Franciscus (1181/2 – 1226) zijn einde voelde naderen, vroeg hij zijn medebroeders om hem naakt op de vloer te leggen voor het altaar in de kapel van Sancta Maria de Portiuncula nabij Assisi. In overeenstemming met zijn verlangen om Christus na te volgen wilde hij enkel gehuld in een lendendoek voor God verschijnen. Met zijn linkerhand bedekt hij zijn stigmaatwonde. Vier eeuwen later bracht Rubens dit levenseinde in beeld in een altaarstuk dat sinds de achttiende eeuw bekend staat als de Laatste Communie. Toch staat dit onderwerp nergens in de levensbeschrijving van de heilige vermeld. De priester in het schilderij dient de stervende Franciscus het viaticum toe. Het Heilig Sacrament van de Eucharistie werd in de beeldtaal van de contrareformatie sterk gepromoot. Het was hier wellicht de bedoeling om een geliefd christelijk rolmodel met een eigentijdse theologisch leerstelling te verbinden. Rubens schilderde het altaarstuk voor de kerk van de Minderbroeders-Recollecten naar aanleiding van het overlijden van de Antwerpse koopman en tapijtenhandelaar Gaspar Charles (1553-1618). Het paneel hing boven het familiegraf aan de rechterzijde van het doksaal, de scheidingswand tussen schip en koor. Charles was wijkmeester geweest, regimentskapitein en aalmoezenier. In die functie inde hij belastingen en verzamelde hij in kerken kleinere giften om dit geld vervolgens over hospitalen, godshuizen en arme lieden te verdelen. In 1619 was het schilderij klaar, want op 17 mei van dat jaar ondertekende de zoon van Gaspar een kwitantie van Rubens voor de som van 750 gulden. De compositie van het werk stemt in grote lijnen overeen met De laatste Communie van de Heilige Hiëronymus die Agostino Carracci (1557-1602) in 1592 had gemaakt voor het Kartuizerklooster van Bologna (nu Pinacoteca Nazionale, inv. nr. 461). Die religieuze instelling had Rubens wellicht vanuit het nabije Mantua bezocht. Een ander altaarstuk met hetzelfde onderwerp dat door Domenichino (1581-1641) tussen 1611 en 1614 werd uitgevoerd voor de San Girolamo della Carità in Rome (nu Vaticaanse Pinacotheek, cat. nr. 40384), kan hij enkel door middel van een reproductie hebben gekend. Een eerste snelle penschets voor de compositie bevindt zich in het Prentenkabinet te Antwerpen (inv. A. XIV.5) en een studie in rood en zwart krijt in een Engelse privé-verzameling. Een krijtstudie voor twee monniken achter Franciscus wordt bewaard in de Duke of Devonshire verzameling te Chatsworth. (inv. ). Van twee andere monniken bestaat een geschilderde tronie (voorheen Warwick Castle). De Fondation Custodia te Parijs bewaart een knielende naaktstudie voor Franciscus (inv. 5511).

Iconclass:

11G23 engelen kronen en/of brengen palmtakken