De verloren zoon

Vervaardiger:

Peter Paul Rubens (peintre)

Periode:

n/a

Datering:

c. 1618

Instelling:

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen

Type:

schilderij, painting en peinture

Subtype:

schilderij

Materiaal:

hout

Onderwerp:

Religieuze voorstellingen en Diervoorstellingen

Dimensies:

108 × 156,2 cm

Inventarisnummer:

781

Beschrijving:

Rechts voorin zit de verloren zoon, over wie de evangelist Lucas vertelt (15:11-32). De man had op jonge leeftijd zijn erfenis geïncasseerd en verbrast. Toen er vervolgens een hongersnood woedde, zocht hij werk als varkenshoeder op een boerderij. Daar kregen de zwijnen te eten, maar hij niet. Hierdoor kwam de verloren zoon tot inkeer, het moment dat op het schilderij wordt voorgesteld. Daarna keerde hij terug naar huis, waar zijn vader zijn ‘teruggevonden’ zoon met open armen ontving, tot ergernis van diens voorbeeldige broer. Rubens schilderde dit werk helemaal zelf – daar zijn kenners het over eens –, wat voor de meeste werken die aan hem of zijn atelier worden toegeschreven niet het geval is. De meeste schilderijen werden in samenwerking met assistenten vervaardigd. De verloren zoon was geen opdracht. Rubens begon op eigen initiatief aan het werk en hield het vervolgens zijn hele leven bij zich, in zijn privéverzameling. Het schilderij werd pas verkocht na zijn dood, op de veiling van zijn fenomenale kunstcollectie. Het werk dateert van ca. 1618, maar mogelijk werkte Rubens er ook later nog aan. Er zijn verschillende toevoegingen zichtbaar, zoals de kruin van de boom achter de stal. Het KMSKA bezit van Rubens vooral altaarstukken, grote schilderijen met kolossale figuren die gemaakt werden voor kerken. De verloren zoon is in vergelijking daarmee opvallend klein. Het schilderij sluit eerder aan bij de werken van Rubens’ collega en goede vriend Jan Brueghel, een zoon van Pieter. Brueghel schilderde kleine werkjes met een grote rijkdom aan dieren, planten en werktuigen. Een tijdgenoot beschreef hem als de tegenpool van Rubens. In de periode waarin De verloren zoon ontstond werkten Rubens en Brueghel samen aan verschillende schilderijen op een klein formaat. Rubens schilderde meestal de figuren, Brueghel alles eromheen. Een bekend voorbeeld is Het aards paradijs (ca. 1615). Sommige auteurs zijn ervan overtuigd dat de vele details in De verloren zoon een betekenis hebben. Zo zouden de duiven achterin symbool staan voor het losbandige leven van het hoofdpersonage, en de hond vooraan voor duivelse verlokkingen. Waarschijnlijk wilde Rubens met het rijkelijk gevulde paneel eerder zijn brede kennis laten zien. Niets was hem vreemd, zelfs niet het landelijke leven op de boerderij. Het vervaardigen van een compositie als De verloren zoon vergde veel voorbereidend studiewerk. Zo trok Rubens eropuit naar boerderijen buiten de Antwerpse stadsmuren, waar hij talrijke tekeningen maakte van bijvoorbeeld dieren of landbouwgereedschap. Sommige bleven bewaard, zoals de tekening van de kar achter de verloren zoon. In zijn atelier puzzelde Rubens de losse elementen samen tot een schilderij. Als geheel is de afgebeelde stal dus een verzinsel van de schilder. De tekeningen gebruikte hij overigens voor verschillende schilderijen. Zo verschijnt de kar ook in Rubens’ landschappen. De omgeving is zodanig uitgewerkt dat het centrale verhaal van de verloren zoon recht onder bijna onzichtbaar is. Hierdoor hebben sommige kunsthistorici zich afgevraagd of het schilderij nu een Bijbelverhaal in beeld brengt, of eerder een landschap dat het boerenleven verbeeldt. Het werk laat zich niet in een van beide hokjes dwingen, blijkt ook uit beschrijvingen van tijdgenoten. In Rubens’ inventaris wordt het vermeld als ‘de verloren zoon in een stal’, naar zowel de setting als het Bijbelse verhaal. Het opschrift ‘the Prodigal Son’ verraadt dat het opvallende en rijkelijk gedecoreerde kader in Groot-Brittannië werd gemaakt. In de 18de en de 19de eeuw bevond het schilderij zich in Engelse verzamelingen. Het is onduidelijk wanneer de sierlijst precies werd toegevoegd.

Iconclass:

25F3 vogels