Heilige Lucas schildert de Madonna

Vervaardiger:

Maerten de Vos (peintre)

Periode:

n/a

Datering:

1602

Instelling:

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen

Type:

schilderij, painting en peinture

Subtype:

altaarstuk

Materiaal:

hout

Onderwerp:

Religieuze voorstellingen

Dimensies:

270 × 217 cm

Inventarisnummer:

88

Beschrijving:

Maria heeft het Christuskind op de schoot en wordt geportretteerd door Sint Lucas de evangelist. Volgens de legende kreeg Lucas een visioen waarin de twee aan hem verschenen en vereeuwigde hij daarna hun beeltenis in het eerste icoon. Achter de schildersezel van Lucas ligt een stier, het attribuut van de heilige. Een knaap maakt links verf met pigment, olie en een wrijfsteen. Enkele bijfiguren bevolken de achtergrond. Het geheel speelt zich af in een classicistische setting, met zuilen, rondbogen, en cassetteplafonds. Een voorbereidende tekening voor het werk (Albertina, Wenen inv. 13199) toont de hoofdfiguren met meer algemene gelaatstrekken. Dit verschil valt waarschijnlijk te verklaren doordat de schilder voor het uiteindelijke schilderij modellen gebruikte. De verfwrijver heeft de herkenbare trekken van Abraham Grapheus, de bode van het Sint Lucasgilde. Hij stond model voor verschillende Antwerpse kunstenaars. Er werd ook geopperd dat Maerten De Vos, die de voorstelling schilderde, de figuur van Lucas op zichzelf baseerde. Dit paneel is een onderdeel van een groter geheel, een drieluik dat ooit het altaar sierde van het kunstenaarsgilde in de Antwerpse kathedraal. Sint Lucas was patroonheilige van de kunstenaars en vormde de rode draad doorheen de verschillende panelen van het altaarstuk. De zij- en buitenluiken werden beschilderd door Otto Van Veen en Ambrosius Francken. Het linkse luik toont de Prediking van Sint Lucas (inv. 274, Francken) en het rechtse Heilige Paulus voor proconsul Felix van Caesarea (inv. 484, Van Veen), een Bijbelse episode waarvan Lucas waarschijnlijk bijwoonde. Op de buitenluiken, geschilderd door Francken, prijkten de vier evangelisten met hun attributen. Tenslotte schilderde De Vos schilderde ook nog twee predellae in grisaille, met Heilige Lucas verschijnt in de kerk van Onze Lieve Vrouw in Tripoli (inv. 101) en Heilige Lucas geeft een Aalmoes aan Drie Pelgrims (inv. 102). In 1754 werd het drieluik omgevormd tot portiekaltaar waarin alleen de centrale voorstelling overbleef. De geschiedenis van de opdracht was lang en merkwaardig. Onmiddellijk nadat het Katholieke Spanje Antwerpen veroverde in 1585, geboden de overheden de door de Protestanten leeggehaalde kerken opnieuw te decoreren. Pas in 1589 bestelde het Sint Lucas gilde een paneel voor een altaarstuk bij beeldhouwer Otmaer Van Ommen, wat daarna acht jaar in de Gildekapel werd opgesteld. Toen Adam Van Noort deken was van het Gilde (1597-1602), liet deze de panelen naar zijn atelier voeren en begon hij ze op eigen initiatief te beschilderen. Dit mondde uit in een conflict met de gildebroeders in 1600. Er werden nieuwe panelen besteld en de opdracht voor het gildealtaar ging officieel naar Maerten De Vos. Deze voltooide het middenpaneel in 1602, een jaar voor zijn dood. Het is zijn laatste bekende werk. Mogelijk werden Van Veen en Francken ingeschakeld voor de zijluiken omdat De Vos niet meer fit genoeg was om het drieluik helemaal zelf te voltooien. De opdracht voor het Sint Lucas altaar ging naar waarschijnlijk naar De Vos uit eerbetoon. Hoewel hij vandaag minder bekend is dan zijn voorganger Pieter Bruegel of nakomer Peter Paul Rubens, genoot De Vos tijdens zijn leven grote faam. Hij schilderde verschillende prominente altaarstukken voor Antwerpse kerken in de periode na de Beeldenstorm, bijvoorbeeld voor de Oude Voetboog (KMSKA 72-76), de oudste en meest prestigieuze schuttersgilde van de stad. Hij was een pictor doctus, een geleerde kunstenaar die erudiete composities bedacht. De Vos ontwierp veel prenten en boekillustraties voor de uitgeverij van Plantin. Deze werken hadden een groot geografisch bereik: ze werden verspreid doorheen Europa en de Spaanse koloniën. Van Veen en Francken behoorden net als De Vos tot de meest gewaardeerde kunstenaars in de stad.

Iconclass:

11F715 Christuskind dat iets in zijn hand houdt, bijv. appel, vogel, kersen, kruisbeeld, druiven, papieren windmolen ~ Madonna-voorstellingen